Pisarz Maupassant czuwał przy łożu śmierci filozofa Schopenhauera. W pewnym momencie spostrzegł, że gdy filozof ocknął się z drzemki, na jego twarzy, już prawie martwej, zastygł uśmiech. Był to prawdopodobnie pierwszy w życiu uśmiech na twarzy tego zgorzkniałego, nieprzyjaznego ludziom geniusza.
Tak, tak! Człowiek w końcu coś pojmuje i staje się mniej wojowniczy. Nie każdy.
Czy Polak wobec drugiego Polaka, inaczej myślącego, o odmiennych poglądach stanie się kiedyś mniej bojowy, delikatnie to ujmując? Dziś wolimy sięgać po miecz. Który - jak wiadomo - jest obosieczny. Górą zwykle są rządzący. Bo rządzą. Ale nawet krwawe dyktatury w końcu padają z hukiem. Nie ma trwałych systemów. Nie ma wiecznie rządzących wodzów. Europa patrząc na nasz kraj dziwi się skąd tyle u nas wzajemnej zapiekłości. Polak walczy z Polakiem. Jedni się tylko dziwią, inni trochę nam współczują, większość zaciera z uciechy ręce
Mędrzec i pisarz w jednej osobie podpowiada, że nie ma lepszej broni przeciwko drugiemu niż pokora. Nie ta, którą rozumiemy jako kłanianie się w pas i bicie w piersi. Jest nią pokora wobec przeciwnika wypływająca z szacunku dla jego wiary i poglądów, krótko mówiąc z tolerancji wobec inaczej myślącego. Jednak nie można przecież być pokornym wobec czyjejś niegodziwości, kłamstwa, bezczelności i zastraszania, choćby nie wiadomo jakie ów niegodziwiec nosił dystynkcje i tytuły, świeckie, rządowe czy duchowne.
Jest jeszcze inny rodzaj pokory. Jest nim ten rodzaj ukłonu, na który można odpowiedzieć tylko ukłonem. To wcale nie znaczy, że należy zakopać topór. To wcale nie znaczy, że należy zakopać miecz. Ale nie wymachuj nim! Nie wymachuj mieczem na prawo i lewo, nie grzmij z mównicy czy ambony głosząc, że tylko ty masz rację a reszcie należy poucinać głowy. Trzymaj miecz, trzymaj go pewnie, ale nie strasz nim. Trzymaj go pewnie - czytamy w mądrych księgach - jak rycerz, który wiedział, że można i trzeba nim bronić własnego dworu, miasta, kraju a także własnej idei, wiary i godności. Ale zarazem bądź uważny i pokorny. Nie rzucaj obelg i kłamstw od świtu do zmierzchu. Pewne jest jedno: prędzej czy później nadejdzie dzień, gdy takich, którzy niszczą drugiego człowieka, którzy depczą demokrację historia wywiezie na śmietnik historii.
